Når læraren teier, taper demokratiet

Når lærarar vegrar seg for vanskelege tema i klasserommet, flyttar debatten seg til ekkokammer der ytterpunkta får dominere.

Skriven av Kristin Flacké, fungerande leiar av *Wergelandssenterets ungdomsseksjon, og prosjektleiar for «22. juli og demokratisk beredskap»

Demokratiet kviler ikkje berre på lover og val, men på ferdigheiter som må lærast. Når lærarar vegrar seg for vanskelege tema i klasserommet, flyttar debatten seg til ekkokammer der ytterpunkta får dominere. Slik forvitrar demokratiet. Ikkje med bråk, men med stillheit.

Under Arendalsuka sat eg på bryggekanten og såg demokratiet i fri flyt: politikarar, journalistar, organisasjonar. Midt i ei direktesending av Dagsnytt 18 vart sendinga brått avbrote av aktivistar i gummibåtar som ropa om stans i oljeutvinning. Ein ung politikar spurde ein av dei:

– Kven stemmer du på?

– Stemmer på? Eg stemmer ikkje. Valet betyr ingenting for meg.

Her var ein som nytta ytringsfridomen, men som ikkje hadde tillit til systemet som gjev han den. Det er eit varsko.

Han er ikkje åleine.

Undersøkinga ICCS 2022 viser at norske 14-åringar har betydeleg lågare demokratikunnskap enn for berre seks år sidan. Samstundes viser ho at tilliten til dei demokratiske institusjonane framleis er høg i Noreg, medan han i andre land er på veg ned.

Demokratiet står sterkt i Noreg enno. Men tillit utan forståing varer sjeldan lenge. I ei verd der stadig fleire demokrati glir over i autokrati, må vi ruste dei unge med kunnskap, dømmekraft og motstandskraft.

Fungerande leiar for *Wergelandssenterets ungdomsseksjon, Kristin Flacké, har sjølv i mange år jobba som ungdomsskulelærar i Osloskulen. No åtvarar ho om korleis ein mangel på moderate stemmer i eit stadig meir polarisert og giftig ordskifte er med på å undergrave demokratiet.

Demokrati må lærast

Polarisering og desinformasjon blir peika på som nokre av dei største truslane mot stabile samfunn. Dette er ikkje fjerne problem.

Vi ser det i media, i kommentarfelta, i skulegarden og i klasseromma. Det er dei mest polariserte utspela som får merksemd.

Mange lærarar vegrar seg for å ta opp tema som innvandring, kjønn, klima eller krig. Det er forståeleg. Slike tema vekkjer sterke kjensler, og lærarar fryktar å miste kontrollen i klasserommet. Kva om nokon seier noko krenkjande? Kva om foreldra reagerer?

Stillheita i klasserommet er ikkje nøytral, ho er ein risiko. Når læraren unngår dei vanskelege samtalane, flyttar debatten seg til ekkokammer der nyansane forsvinn og ytterpunkta får dominere.

På Wergelandsenteres Demokrativerksteder på Utøya, får unge lære å stå opp for menneskerettigheter, hvordan de legge til rette for dialog istedenfor konflikt, og hvordan de kan skape endring i samfunnet gjennom å følge demokratiske spilleregler.

Prisen for stillheit

Vi ser det i samfunnet òg. Når temperaturen blir for høg, vel mange å trekkje seg frå det offentlege ordskiftet. Nokon sluttar å stemme fordi dei ikkje trur det har noko å seie.

Demokratiet forvitrar ikkje med bråk, det forvitrar med stillheit. Når nyansane forsvinn og folk sluttar å delta, står vi igjen med eit tomt skal.

Difor handlar skulen om meir enn karakterar og prøvar. Han er demokratiet sin første forsvarslinje. Når elevar lærer å handtere meiningsbryting og tenkje kritisk, byggjer dei ikkje berre kunnskap, dei byggjer samfunnet sitt immunforsvar.

Vi må tore å ta debatten, nettopp fordi han er krevjande.

Når lærarar tør å opne døra for meiningsbryting, gjev dei elevane meir enn kunnskap, dei gjev dei motstandskraft. Og i ei tid der demokratiet blir utfordra, er det den viktigaste beredskapen vi har. Difor prioriterer vi på Wergelandsenteret å styrkje norske og europeiske lærarar sin kompetanse i å undervise i kontroversielle tema.

Stillheit er òg eit val, men det er aldri nøytralt. Når læraren teier, gir han rom for ekkokammera å ta over.

Dette er ein kortare versjon av kronikken «Når læraren teier, taper demokratiet», publisert første gong i ABC Nyheter 30.10.2025. Kronikken i den fulle lengda si kan lesast her.